Η εργασία μας έγινε στα πλαίσια του προγράμματος “ΜΕΛΙΝΑ” με τη μέθοδο PROJECT.Θέλαμε να μελετήσουμε και να αναδείξουμε ένα μνημείο της πόλης μας από αισθητική, πολιτιστική και πραγματολογική σκοπιά. Μετά από συζήτηση στην τάξη αποφασίσαμε να ασχοληθούμε ή με το Κάστρο ή με το παλιό Υδραγωγείο της πόλης μας, γνωστό ως “Καμάρες”. Αρκετοί μαθητές όμως γνωρίζουν τόπους της πατρίδας μας οι οποίοι κοσμούνται από Κάστρα και έχουν σχετική εμπειρία. Διαπιστώθηκε ότι ένα από αυτά που κάνουν την πόλη μας μοναδική και τη χαρακτηρίζουν στο πέρασμα των αιώνων, είναι το παλιό Υδραγωγείο.
Έτσι συμφωνήσαμε οι
“Καμάρες” να είναι το θέμα μας. Μερικά παιδιά
γνώριζαν πως οι Καμάρες αρχίζουν από την παλιά
συνοικία της πόλης,
το“ΣΟΥΓΙΟΥΛΟΥ”.Ανακοινώθηκε στην τάξη, πως η
παραπάνω λέξη που είναι τουρκική, σημαίνει “Ο
Δρόμος Του Νερού”. Αποφασίσαμε πως είναι ένας
καλός τίτλος για την εργασία μας! Αρχικά
ανακοινώσαμε στην τάξη τις γνώσεις, τις
εμπειρίες καθώς και τα πρώτα ερωτήματα και
στόχους μας. Μετά χωρίσαμε την εργασία σε
επιμέρους θέματα: φωτογράφιση του μνημείου,
συλλογή ποιημάτων σχετικών με το αντικείμενο και
παλιών φωτογραφιών, επί τόπου επίσκεψη καθώς και
συλλογή πληροφοριών από πηγές (Δημοτική
Βιβλιοθήκη, 12η Εφορεία Βυζαντινών
Αρχαιοτήτων). Χωριστήκαμε σε ομάδες εργασίας και
κάθε ομάδα ανέλαβε και ένα θέμα. Οι ομάδες
ενημέρωναν η μία την άλλη για την όλη πορεία.
Επεξεργαστήκαμε όλα τα στοιχεία που
συγκεντρώσαμε, τα συνθέσαμε στο έντυπο που
κρατάτε τώρα στα χέρια σας και τέλος,
εκφραστήκαμε γραπτά και καλλιτεχνικά.
Συγχωρήστε τα όποια λάθη και παραλείψεις μας,
αλλά είμαστε ακόμη Δευτεράκια!
-Από πού
είσαι ποταμάκι;
-Από κείνο το βουνό.
-Πώς τον λέγαν τον παππού σου;
-Σύννεφο στον ουρανό.
-Ποια είναι η μάνα σου;
-Η μπόρα
Ο ήλιος συντροφιά με το νερό δίνει ζωή στη Γη μας. Χωρίς αυτά τα δυο δεν θα υπήρχαν ούτε φυτά, ούτε ζώα, ούτε άνθρωποι. Ο ήλιος με τις ζεστές του ακτίνες ζεσταίνει και εξατμίζει το νερό των ποταμών, των λιμνών, της θάλασσας, την υγρασία του εδάφους και των φυτών. Αυτοί οι υδρατμοί που σχηματίζονται ανεβαίνουν ψηλά και έτσι γίνονται τα σύννεφα που βλέπουμε στον ουρανό. Τα σύννεφα δηλαδή είναι νερό και με την βοήθεια του αέρα ταξιδεύουν στον ουρανό.Μόλις βρεθούν σε μέρος που κάνει κρύο, τα σύννεφα γίνονται βροχή, χιόνι ή και χαλάζι. Έτσι το νερό ξαναγυρίζει στη γη. Εκεί το περιμένουν καινούριες περιπέτειες. Θα ποτίσει το χορτάρι, τα λουλούδια, τα δέντρα, θα το ρουφήξει η γη και θα σχηματίσει υπόγεια ρυάκια, θα γίνει πηγή, ρυάκι, χείμαρρος, ποτάμι. Μπορεί να το μαζέψουμε εμείς σε στέρνες και δεξαμενές, να το περάσουμε από σωλήνες και να το φέρουμε στις αυλές και στα σπίτια μας. Το ποτάμι θα συνεχίσει το ακούραστο ταξίδι του μέχρι να γυρίσει ξανά στη θάλασσα απ’ όπου και γεννήθηκε. Το νερό δεν έχει χρώμα, ούτε μυρωδιά. Είναι υγρό και διάφανο. Γονείς του είναι το οξυγόνο και το υδρογόνο.
…και πλάι στο νερό που στάζει συλλαβίζοντας, ένα πελώριο φυτό κοιτάει κατάματα τον Ήλιο… (Ελύτης)
Το νερό μάς είναι απαραίτητο επειδή δίνει Ζωή στη Γη μας. Χωρίς αυτό δε θα υπήρχαν φυτά, ζώα και άνθρωποι. Αυτό το βλέπουμε συνέχεια γύρω μας. Στα μέρη που δεν υπάρχει νερό δε φυτρώνει τίποτα, το μέρος είναι ξερό και γεμάτο άμμο. Αντίθετα, εκεί όπου η παρουσία του είναι έντονη, η γη είναι καταπράσινη, γεμάτη πράσινο και πυκνά δάση.Αλλά και στον Άνθρωπο είναι απαραίτητο. Πρώτα απ’όλα το χρειάζεται για να το πίνει και να μπορεί να ζει. Γι’αυτό φροντίζει το νερό που έρχεται στο σπίτι του να είναι καθαρό. Στις χώρες στις οποίες λείπει ή είναι βρώμικο, οι άνθρωποι αρρωσταίνουν και πολλές φορές πεθαίνουν. Είναι ακόμη αναγκαίο για την καθαριότητα τη δική μας και του σπιτιού μας. Χωρίς αυτό δε θα μπορούσαμε να πλένουμε τις τροφές μας για να απομακρύνουμε τα μικρόβια αλλά ούτε και να μαγειρεύουμε. Όμως και σε περίπτωση φωτιάς το νερό είναι απαραίτητο για να τη σβήσουμε με αντλίες ή με τα αεροπλάνα σε μεγάλες πυρκαγιές. Επειδή λοιπόν το χρειαζόμαστε και μας είναι πολύτιμο δεν πρέπει να το μολύνουμε γιατί τότε κινδυνεύει η ζωή μας
…διψάσαμε το μεσημέρι
μα το νερό γλυφό… (Σεφέρης)
Το νερό είναι απαραίτητο για την ύπαρξη της Ζωής. Κι ενώ σήμερα έρχεται στο σπίτι μας άφθονο, οι προηγούμενες γενιές δεν είχαν αυτή την πολυτέλεια. Η ύδρευση γινόταν από πηγάδια ή από την κεντρική βρύση στην πλατεία του χωριού. Οι παλιοί ίσως ακόμα θυμούνται τους νερουλάδες (ο Σπύρος Λούης ήταν ένας απ’αυτούς).Στην καλύτερη περίπτωση υπήρχαν βρύσες στις γειτονιές απ’όπου με στάμνες οι νοικοκυρές και τα κορίτσια έπαιρναν το νερό για οικιακή χρήση. Η όλη διαδικασία είχε και κοινωνικό χαρακτήρα μια και ήταν από τις λίγες περιπτώσεις που οι νέοι συναντούσαν τις νέες του χωριού. Την Άνοιξη, το ρέμα ή το ποτάμι της περιοχής αντηχούσε από τα γέλια και τα τραγούδια των γυναικών που έπλεναν σ’αυτό τις κουβέρτες και τα κιλίμια τους.
…κυπαρισσάκι μου ψηλό, ποια
βρύση σε ποτίζει
που στέκεις πάντα δροσερό κι ανθείς και
λουλουδίζεις… (Δημοτικό)
Μια πόλη σαν την Καβάλα, κτισμένη πάνω στη βραχώδη χερσόνησο, είναι επόμενο να αντιμετωπίζει το πρόβλημα του νερού και της μεταφοράς του από πηγές που βρισκόταν αρκετά μακριά στο όρος Σύμβολο, στη θέση “Τρία Καραγάτσια”. Το πρόβλημα αυτό λύθηκε με την κατασκευή υδραγωγείου που καταστράφηκε για να κτιστεί αργότερα στην εποχή τού Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και του βεζύρη του Ιμπραήμ πασά γύρω στο 1530, ένα από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία της Καβάλας, το Υδραγωγείο της, γνωστό με το όνομα “Καμάρες” που ανέπαφο διατηρείται ως σήμερα. Την Τουρκική αρχιτεκτονική του δείχνουν τα οξυκόρυφα τόξα που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα μεγάλα ανοίγματα. Όλα τα οικοδομήματα του Κάστρου θα ήταν χωρίς ψυχή αν δεν υπήρχε το νερό - και το ευλογημένο αυτό στοιχείο, ήταν από τα πρώτα που σκέφτηκε ο Ιμπραήμ. Το νερό της Καβάλας έως τότε ερχόταν φυλαγμένο μέσα στο παλαιότερο βυζαντινό τείχος, μέχρι τη ρίζα του λοφίσκου της συνοικίας της “Παναγίας” με ακάλυπτους πήλινους σωλήνες. Η προμήθεια του νερού γινόταν εκεί επειδή τα τεχνικά μέσα της εποχής δεν επέτρεπαν την πορεία του προς το ύψωμα της “Παναγίας”. Δεν υπήρχαν δηλαδή οι Καμάρες που θα ανέβαζαν το νερό και θα το έφερναν μέσα στην πόλη που μέχρι τότε υδρεύονταν με δεξαμενές για ώρα ανάγκης και πολιορκίας. Το έργο αυτό μεγάλης σπουδαιότητας και ανακούφισης για τους κατοίκους υπήρξε μεγαλοπρεπές, ξεχώριζε από τα άλλα έργα και έγινε σύμβολο της πόλης. Έφερε το πολύτιμο αγαθό, το νερό, όχι μόνο στα πιο ψηλά μέρη του κάστρου, αλλά κόσμισε τις πλατείες με βρύσες και το έφερε ως εκεί που χρειαζόταν-λουτρά, κοινωφελή ιδρύματα, σπίτια και στο χώρο του παζαριού για να πίνουν και τα ζώα. Η κατασκευή του υδραγωγείου περιλαμβάνει 60 αψίδες τεσσάρων διαφορετικών μεγεθών με μέγιστο ύψος 52 μέτρα, σε δυο επίπεδα το ένα πάνω στο άλλο. Στην κορυφή του τεράστιου κτίσματος υπάρχει διπλό τείχος για προστασία και μέσα απ’αυτό το νερό κυλάει προς την πόλη με φυσική ροή. Με τον τρόπο αυτό υδροδοτήθηκε όλη η πόλη με πέντε κοινόχρηστες πετρόχτιστες βρύσες δίπλα στις εισόδους της πόλης, με την τεχνική της εποχής εκείνης. Υπήρχαν όμως και πολλά τοπικά και ιδιωτικά πηγάδια μέσα στην πόλη για την άνετη και ασφαλή προμήθεια του νερού από τους πολίτες σε περίπτωση ανάγκης.
Ο
Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής Εβλιγιά
Τσελεμπή, αναφέρει ακόμα και ένα
“σεμπιλχανέ”-περίπτερο για την διανομή νερού
που προσφερόταν στους διψασμένους ταξιδιώτες,
μέσα σε τενεκεδένια ποτήρια που ήταν έτοιμα στον
πάγκο του περιπτέρου. Στην διαδρομή, λέει, μέχρι
την παλιά Καβάλα, υπήρχαν κιούπια νερού, για να
πίνουν οι οδοιπόροι και τα οποία φρόντιζε η Αρχή
να τα γεμίζει σε τακτά χρονικά διαστήματα, από το
τάσι που υπήρχε σε κάθε πιθάρι. Η αύξηση του
πληθυσμού όμως και η επέκταση της πόλης εκτός του
Κάστρου είχε σαν αποτέλεσμα να μη φτάνει το νερό
και έτσι να ανοιχτούν φρέατα και να γίνουν
δεξαμενές. Σήμερα η Καβάλα έχει τρεις δεξαμενές.
Στο διάστημα από τον 16ο μέχρι τον 19ο
αιώνα πολλοί περιηγητές επισκέπτονται την
Καβάλα και κάνουν λόγο στα ταξιδιωτικά τους
απομνημονεύματα για την πόλη, τα μνημεία και τους
κατοίκους της. Το Νοέμβριο του 1714 φτάνει στην
Καβάλα ο Paul Lucas, κορυφαίος αρχαιοκάπηλος, που
εντυπωσιάζεται από το βυζαντινό τείχισμα της
πόλης και το Υδραγωγείο της. Το 1715 διέρχονται από
την Καβάλα ένα σώμα Βλάχων και ανάμεσά τους ο
Κων/νος Διοικητής, αξιωματούχος του Ηγεμόνα της
Βλαχίας. Περιγράφει στα Ρουμανικά τις φυσικές
ομορφιές της περιοχής, ενώ από την Καβάλα
αναφέρει το Κάστρο και το
Υδραγωγείο. Ο Τούρκος χρονικογράφος Εμβλιγιά
Τσελεμπή επισκέπτεται την Καβάλα το 1667 και
εντυπωσιάζεται: “για να σιγοντάρει το έργο του
ευνοούμενου βεζίρη του, ο Σουλεϊμάν Χαν έφερε
στην πόλη Αμπού-Χαγιάτ (ζωογόνο νερό),
κουβαλώντας από μια πηγή, σε απόσταση ενός κονάκ
(ταξιδιωτικού σταθμού) δρόμο. Η υδροδότηση της
πόλης γίνοται από ένα πανύψηλο υδραγωγείο-πάνω
από 80 πήχεις-, που στηρίζεται σε 60 αψίδες. Το
υδραυλικό αυτό έργο του Σουλεϊμάν Χαν-ο Θεός ας
τον ελεήσει!-είναι αδύνατο να περιγραφεί με
λόγια…Και να μπορεί να συγκριθεί μόνο με το
οικοδομικό έργο του Φιλίππου που έχτισε το
φρούριο της Καβάλας”
Εμβλιγιά Τσελεμπή, Ταξίδι στην Ελλάδα
Ο Γάλλος ταξιδιώτης
P.Belon επισκέπτεται την Καβάλα στα μέσα του 16ου αιώνα και σημειώνει :“…το τείχισμα της πόλης είναι θολωτό, έχει εσωτερικά δύο υδραγωγούς […] και μοιάζει με στοά ”..
Υδραγωγεία με διάφορες μορφές υπήρχαν και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.Στη Στρύμη της Ροδόπης υπήρχε σύστημα ύδρευσης με σήραγγες και φρεάτια. Το Ευπαλίνειο της Σάμου είναι μια σήραγγα μήκους 1.063 μέτρων που βρισκόταν 55μ πάνω απ’την επιφάνεια της θάλασσας. Μέσα στο όρυγμα (έργο του μηχανικού Ευπαλίνου), υπήρχε κανάλι με τον αγωγό που μετέφερε το νερό στην πόλη.Στην Αναστασιούπολη της Ξάνθης, υπήρχε παράλιο τείχος που ως οχυρό απέκοπτε την κίνηση στην Εγνατία οδό και ως υδραγωγείο ταυτόχρονα έφερνε από τη Ροδόπη νερό στην πόλη.Στη Λέσβο, στη θέση “Μόρια” σώζεται τοξοστοιχία μήκους 170 μ. με 17 τόξα. Κατασκευάσθηκε για τη μεταφορά νερού από τις άφθονες πηγές του όρους Ολύμπου μέχρι την αρχαία πόλη της Μυτιλήνης.
Η φαντασία μας ταξιδεύει σε κείνα τα χρόνια…
(αποσπάσματα από γραπτά των παιδιών)
…Μόλις ξημέρωνε οι άνθρωποι στο Κάστρο έβγαιναν από τα σπίτια τους. Οι γυναίκες κουβαλούσαν τις στάμνες με το νερό, οι άντρες με τα γαϊδουράκια τις προμήθειες και πότιζαν τα ζώα τους. Οι πραματευτές φώναζαν τον κόσμο να αγοράσει πράγματα για τα σπίτια τους …
…Το βράδυ όταν γυρνούσαν από τα χωράφια, μετά από μια κουραστική μέρα, άνθρωποι και ζώα, ξεδιψούσαν από το δροσερό νερό της βρύσης. Φωνές και γέλια ακούγονταν από μια παρέα παιδιών που προσπαθούσαν να κάνουν έναν πύργο με χώμα και λάσπη, πέρνοντας νερό από το αυλάκι της βρύσης με μικρά κουτιά. Το βράδυ όλα σώπαιναν, λίγα κεριά τρεμόσβηναν σε κάποια παράθυρα και μόνο το νερό έτρεχε ασταμάτητα στο δρόμο του λέγοντας το δικό του τραγούδι…
…Το μεσημέρι οι άντρες που γυρνούσαν από την δουλειά τους πήγαιναν με τις “θαρέλες” στα λουτρά για να κάνουν μπάνιο…Τα παιδιά με τα πάνινα μπαλάκια παίζανε με την ψυχή τους. Μερικές φορές όμως τα μπαλάκια πέφτανε μέσα στη δεξαμενή και τα χάνανε όσο και αν τα ψάχνανε…Το βράδυ άναβαν τις λάμπες, τα κεριά και τις λαμπάδες. Όλα ήταν παραμυθένια με το λιγοστό φως. Όλη η οικογένεια καθόταν στο τραπέζι λέγανε παραμύθια, ιστορίες και πώς τα πέρασαν όλη την ημέρα…
Ο δρόμος του νερού είναι σήμερα έρημος. Σώπασε για πάντα. Στο πέρασμα των αιώνων, συντρόφεψε την πόλη και της χάρισε αυτό το ξεχωριστό. Στέκεται ακόμα εκεί, σύμβολο της πόλης, σιωπηλός μάρτυρας του παρελθόντος, φύλακας των μυστικών του, αποδεικνύοντας πως από παλιά οι άνθρωποι για να καλύψουν μια ανάγκη, προέκτειναν τη Φύση.Τα παιδιά προσπάθησαν να αφουγκραστούν και να μάθουν αυτά τα μυστικά, στο βαθμό που η ηλικία και η αντιληπτική τους ικανότητα τούς επιτρέπει.
Στόικου Σουλτάνα, δασκάλα της τάξης
Η εργασία έγινε από τους μαθητές και τη δασκάλα της Β τάξης του11ου Δημοτικού Σχολείου Καβάλας, στα πλαίσια του προγράμματος “ΜΕΛΙΝΑ”.
Oι μαθητές/ιες:
Ευαγγελίδου Συρμούλα, Ευθυμιάδης Ελευθέριος, Καραμπιμπέρη Ευθυμία, Καρυπίδης Κυριάκος, Κοντέλη Φωτεινή, Κουρτίδης Μιχάλης, Μολλά Νικολέτα, Παπαδόπουλος Μιχάλης, Παραβέλη Κατερίνα, Περιστεράς Πέτρος, Τσιπιζίδης Παύλος, Φιλιππίδης Μιχάλης, Χαλκιδαίου Θάλεια, Χαρισίου Ελένη.
Η δασκάλα Στόικου Σουλτάνα
Ευχαριστούμε τον Διευθυντή μας Βασίλη Ραφτόπουλο για την αμέριστη συμπαράσταση και βοήθεια καθώς και το ζωγράφο Θέμη Κελέκη οι πίνακες του οποίου κόσμισαν την εργασία μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ:
- Δημ.Λαζαρίδης : Νεάπολις-Χριστούπολις-Καβάλα 1969
- Κ.Ορφανίδης : Ιστορικά και τοπονυμικά της Καβάλας Εκδ.Δημ.Βιβλ.Καβάλας 1997
- Περιοδικό “Υπόστεγο” αρ.4 Νοέμβριος 1988
- Περιοδικό “Γιατί” αρ.215 Μάιος 1993
- 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
- Εμβλιγιά Τσελεμπή: Ταξίδι στην Ελλάδα. Εκδ Εκάτη
- Ν.Πολίτη: Εκλογή από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού Εκδ. Γράμματα 1991
- Internet: http://www.culture.gr
- Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας