Βιβλίο του δασκάλου
[ Κεντρική σελίδα ] [ Επάνω ] [ Βιβλίο του δασκάλου ] [ Xάρτης Ελλάδας ] [ Η Καβάλα ] [ Ανάγλυφος χάρτης ] [ Γεωφυσικός χάρτης ] [ Στατιστικά πληθυσμού ] [ Στατιστικά παραγωγής ] [ Πίνακας 1 ] [ Πίνακας 2 ] [ Τοπογραφικό 1864 ] [ Τοπογραφικό 1890 ] [ Τοπογραφικό 1950 ] [ Τοπογραφικό 2004 ] [ Φωτογραφικό υλικό ]

ΓΙΑΤΙ  ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ;

 "Ουδείς Αγεωγράφητος" έλεγαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι που σημαίνει ότι όλοι μας πρέπει να κατανοούμε τη χωρική πλευρά της ανθρώπινης παρουσίας, των διαφόρων περιοχών και του περιβάλλοντος του πλανήτη μας. Μια απομονωμένη χωρική πληροφορία, όμως, δεν αποτελεί και γεωγραφική γνώση. Για παράδειγμα, γνωρίζοντας ότι το Λευκό Όρος είναι το υψηλότερο βουνό στην Ευρώπη δεν σημαίνει ότι γνωρίζουμε Γεωγραφία, τουλάχιστον μέχρις ότου το μεμονωμένο αυτό γεγονός τεθεί μέσα σε ένα χωρικό πλαίσιο. Συγκεκριμένα, η γεωγραφική αντίληψη απαιτεί να γνωρίζουμε όχι μόνο τη θέση του Λευκού Όρους, αλλά και το γιατί είναι η υψηλότερη κορυφή στην Ευρώπη. Πρέπει να καταλάβουμε τις φυσικές διαδικασίες που ήσαν υπεύθυνες για τη δημιουργία του και την εξέλιξη του. Πρέπει ακόμα να αντιληφθούμε γιατί η θέση του στην οροσειρά των Άλπεων επιδρά στην Ευρώπη σε σχέση με τη διαθεσιμότητα των υδάτων και την ροή των ποταμών της, τα θέματα ασφάλειας και τα συγκοινωνιακά εμπόδια σ' αυτήν. Για τον Γεωγράφο το Λευκό Όρος μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο μέσα σε ένα πλαίσιο φυσικών και ανθρώπινων χωρικών αλληλοσυσχετίσεων και αλληλεπιδράσεων.
(Από την εισαγωγή του Βιβλίου του δασκάλου του εκπαιδευτικού υλικού «Ταξίδι στο Χώρο»)

  Οι σελίδες που ακολουθούν, αποτελούν απόσπασμα από το Βιβλίο του δασκάλου του εκπαιδευτικού υλικού «Ταξίδι στο Χώρο». Το κείμενο παρατίθεται αυτούσιο όπως στο πρωτότυπο (σελ. 34 – 44) με εμβόλιμες τις αναφορές – σημειώνονται με πλάγια γραμματοσειρά –  στην πόλη ενδιαφέροντος του παρόντος υλικού, την Καβάλα. Παρακάτω σημειώνονται οι άνθρωποι οι οποίοι εργάστηκαν για να παραχθούν και οι τρεις θεματικές ενότητες (Ταξιδεύοντας στη Μεσόγειο- Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα- Ταξιδεύοντας  με τους Χάρτες) του εκπαιδευτικού υλικού «Ταξίδι στο Χώρο»:                         

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ:    Κ. Κουτσόπουλος                      Καθηγητής Ε. Μ. Π.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ:     Μ. Θεοδωρίδης                Σκηνοθέτης, Παιδαγωγός

                                                                 Κ. Κλωνάρη                Δρ Γεωγραφίας, Παιδαγωγός

ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ:                             Κρ. Χαλκιά                          Λέκτορας Παν. Αθηνών,Παιδαγωγός                

                                                                 Τ. Μελίστα                              Δασκάλα

ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ:                                  Γ. Φώτης                                 Δρ. Ε.Μ.Π., Γεωγράφος

                                                                 Π. Βότσης                               Φυσιογνώστης

                                                                 Γ. Μπουγελέκας              Λυκειάρχης, Μαθηματικός  

                                                                 Θ. Τσουνάκος             Καθηγητής Β/θμιας, Φυσιογνώστης

                                                                 Α. Δάρρα                                 Αγρονόμος-Τοπογράφος Μηχανικός

                                                                 Ε. Δάρρα-Κουτσοπούλου            Φυσιογνώστης, Γεωγράφος

                                                                 Σ. Δασακλής               Αγρονόμος-Τοπογράφος Μηχανικός

                                                                 Δ. Δημητρόπουλος                    Ιστορικός

                                                                 Μ. Πηγάκη                              Χαρτογράφος

                                                                 Λ. Αμαραντίδου                  Ζωγράφος 

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ:           Δ. Καλογεροπούλου            Ερευνήτρια               

1. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Αντικείμενο μελέτης της τρίτης θεματικής ενότητας είναι η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το χώρο. Έμφαση δίνεται στην πόλη, στα χαρακτηριστικά και τις λειτουργίες της.
Η έννοια της πόλης, ως συγκέντρωσης μόνιμου πληθυσμού σε χώρο ο οποίος πληρεί ορισμένες προϋποθέσεις (νερό, ασφάλεια, εύκολη επικοινωνία, κτλ), δίνει μια πρώτης τάξεως αφορμή στα παιδιά για άσκηση δεξιοτήτων κριτικής μελέτης των κοινωνικών φαινομένων. Κι αυτό γιατί τους παρέχεται η ευκαιρία να κατανοήσουν ότι μια πόλη οφείλει την αρχική της συγκρότηση και την παραπέρα ανάπτυξη της σε συνδυασμό παραγόντων (γεωγραφικοί, ιστορικοί, οικονομικοί κ.λπ.).
Το παραπάνω περιεχόμενο συγκεκριμενοποιείται στη μελέτη τεσσάρων συν μίας ελληνικών πόλεων. Ειδικότερα εξετάζονται:
α. Η Δράμα: πόλη που βρίσκεται σε εύφορη πεδιάδα, κέντρο μιας αγροτικής περιοχής.
β. Ο Βόλος: πόλη με λιμάνι, βιομηχανία και επικοινωνία με την ενδοχώρα και το εξωτερικό.
γ. Τα Ιωάννινα: πόλη-κέντρο διοικητικό, εμπορικό και πνευματικό μιας ευρύτερης περιοχής.
δ. Το Λουτράκι: πόλη-θέρετρο που διατηρεί τη ζωντάνια της χάρη στην τουριστική κίνηση που έχει ορισμένες εποχές του χρόνου, κυρίως το καλοκαίρι.
ε. Η Καβάλα: η πόλη στην οποία κατοικούν οι μαθητές.
Σύμφωνα με την πλοκή της ενότητας, τρεις φοιτητές του Τμήματος Γεωγραφίας ενός ξένου πανεπιστημίου έρχονται στην Ελλάδα προκειμένου να επισκεφτούν ελληνικές πόλεις για να συλλέξουν για καθεμία στοιχεία που θα τους βοηθήσουν να απαντήσουν στα παρακάτω ερωτήματα:
Α. Γιατί οι κάτοικοι διάλεξαν αυτή τη συγκεκριμένη θέση για να εγκατασταθούν;
Β. Γιατί αυτή η πόλη συγκεντρώνει πιο πολλούς κατοίκους σε σχέση με άλλες πόλεις της ευρύτερης περιοχής; Πότε και γιατί υπήρξε ιδιαίτερη ανάπτυξη της πόλης;
Γ. Πώς οργανώνεται η ζωή στην πόλη σήμερα; Σε ποιες περιοχές της πόλης υπάρχουν κυρίως κατοικίες, δημόσιες υπηρεσίες, αγορά, χώροι αναψυχής και βιομηχανίες;
Οι φοιτητές μετά από έρευνα ετοιμάζουν ένα φάκελο για κάθε πόλη με τα στοιχεία που συγκέντρωσαν. Ο φάκελος κάθε πόλης περιέχει:

1. Χάρτες της ευρύτερης περιοχής (νομού), όπου προβάλλονται οι φυσικοί παράγοντες που πιθανόν να καθόρισαν την ίδρυση της πόλης.

2. Σειρά τριών πολεοδομικών σχεδίων που απεικονίζουν την εξάπλωση της πόλης στο χώρο διαχρονικά, καθώς και τα είδη των λειτουργιών που αναπτύχθηκαν σε διάφορες περιοχές της.

3. Πίνακες και διαγράμματα που παρουσιάζουν την εξέλιξη του πληθυσμού και το είδος της επαγγελματικής απασχόλησης των κατοίκων σε διάφορες χρονικές περιόδους.

4. Φωτογραφίες στις οποίες απεικονίζεται η εξέλιξη και η ανάπτυξη της πόλης από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα.

5. Ένα κείμενο στο οποίο περιγράφεται η φυσιογνωμία της πόλης.

Η επιλογή του υλικού των παραπάνω φακέλων δεν είναι συγκυριακή. Έχει ληφθεί μέριμνα, ώστε να προκύπτουν ξεκάθαρες τάσεις από τη μελέτη και την επεξεργασία των στοιχείων, έτσι ώστε οι μαθητές της Ε' και Στ' τάξης δημοτικού να οδηγούνται σε διαπιστώσεις και συμπεράσματα με ασφάλεια. Η διερεύνηση των στοιχείων του φακέλου (σύγκριση πολεοδομικών σχεδίων, παρατήρηση φωτογραφιών, αξιοποίηση στατιστικών πινάκων και διαγραμμάτων) και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν τα παιδιά, συντελούν στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.
Ως τρόπος προσέγγισης της θεματικής ενότητας "Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα" προτείνεται η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία. Το υλικό κάθε φακέλου είναι οργανωμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να αφήνει αρκετά περιθώρια για συζητήσεις, πρωτοβουλίες και αποφάσεις. Οι μαθητές, προκειμένου να μελετήσουν το φάκελο κάθε πόλης και να απαντήσουν στα ερωτήματα που έχουν τεθεί, θα συγκροτήσουν ομάδες 4-6 μελών. Απαραίτητη προϋπόθεση για ομαδική εργασία είναι η συνεργασία των μελών που την αποτελούν. Βέβαια η συνεργασία ανάμεσα στα μέλη της ομάδας δεν πρέπει να θεωρείται αυτονόητη. Γι' αυτό χρειάζεται να δοθούν στα παιδιά ορισμένες τεχνικές οδηγίες, ώστε να διευκολύνεται η συζήτηση μεταξύ των μελών και να διασφαλίζεται η συμμετοχή κάθε μέλους στο έργο της ομάδας. Ενδεικτικά π.χ. μπορούμε να συστήσουμε στα παιδιά να ορίσουν μια κυκλική σειρά στην ομάδα και όταν συζητούν να μιλάει ένα ένα σύμφωνα με αυτή τη σειρά που έχουν τα ίδια καθορίσει. Μ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να επιτύχουμε να γίνονται οι συζητήσεις στην ομάδα με κάποια τάξη, δηλαδή ο ένας να μη διακόπτει τον άλλο, καθώς και να μη μονοπωλούν κάποια μέλη τη συζήτηση, ενώ κάποια άλλα να παραμένουν στο περιθώριο. Επίσης, χρειάζεται να συνηθίσουν τα παιδιά να ακούν το ένα το άλλο, καθώς και να συνεισφέρουν το καθένα τη δική του προσωπική γνώμη για το θέμα που μελετούν. Γι' αυτό μπορεί ο δάσκαλος να συστήσει στα παιδιά να ορίσουν κάποιους κανόνες, όπως π.χ. πριν μιλήσει κάποιο μέλος να κάνει μια ερώτηση στον προηγούμενο που μίλησε, ώστε να διευκρινίζει κάποια πράγματα ή να συνοψίζει με μία πρόταση αυτό που είπε ο προηγούμενος. Πολύ σημαντικό για την προαγωγή του έργου της ομάδας είναι τα παιδιά να συνηθίσουν να καταθέτουν τις ιδέες τους και να εκφράζουν την προσωπική τους γνώμη. Έτσι θα ήταν καλό πριν τα παιδιά αρχίσουν την εργασία στην ομάδα να αφιερώνεται λίγος χρόνος, 2-3 λεπτά, ώστε κάθε παιδί να σκεφτεί και να σημειώσει σ' ένα χαρτί μια ιδέα που έχει ή την προσωπική του άποψη.
Ένας σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία του έργου της ομάδας είναι το κλίμα που επικρατεί σ' αυτήν, το οποίο εξαρτάται από τις καλές διαπροσωπικές σχέσεις των μελών, από το πόσο θέλουν να συμμετέχουν τα παιδιά σ' αυτήν τη συγκεκριμένη ομάδα, ποιο είναι το θέμα που μελετούν και αν παρουσιάζει ενδιαφέρον κ.λπ. Όλα αυτά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη συγκρότηση της ομάδας. Αρχικά δηλαδή μπορεί ο δάσκαλος να αφήσει κάποιες ελευθερίες στα παιδιά ως προς τη συγκρότηση της ομάδας στη συνέχεια όμως, μπορεί να πάρει μέτρα ώστε να διασφαλίζεται κάποια ανομοιογένεια στη σύνθεση της ομάδας ως προς τις μαθησιακές τους ικανότητες, τα ενδιαφέροντά τους, το φύλο και τον τρόπο μάθησης.
Με τη μελέτη και επεξεργασία του φακέλου κάθε πόλης δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να συστηματοποιήσουν τις γνώσεις που ήδη διαθέτουν από άλλα μαθήματα και να αντλήσουν πληροφορίες από ποικίλο υλικό (χάρτες, φωτογραφίες, σχεδιαγράμματα, πίνακες, κείμενα), ώστε να κατανοήσουν την αξία που έχει η συγκέντρωση και η μελέτη στοιχείων σε ένα συγκεκριμένο ερευνητικό πλαίσιο, καθώς και η ποικιλία "αναγνώσεων" των στοιχείων αυτών, ανάλογα με το εκάστοτε ερώτημα που διερευνούν. Παράλληλα όμως εξοικειώνονται και με τρόπους εργασίας, στη συγκεκριμένη περίπτωση των φοιτητών της Γεωγραφίας, οι οποίοι προκειμένου να κάνουν την εργασία τους έκαναν έρευνα και συγκέντρωσαν υλικό για να απαντήσουν στα τρία ερωτήματα.

     2. ΣΤΟΧΟΙ
Με τη θεματική ενότητα "Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα" επιδιώκεται τα παιδιά:
• Να επεξεργαστούν στοιχεία (χάρτες, σχέδια, πίνακες, φωτογραφίες, διαγράμματα, κείμενα) και να βγάλουν συμπεράσματα σχετικά με την ανάπτυξη και την οργάνωση των πόλεων.

• Να συσχετίσουν την εξάπλωση και την ανάπτυξη μιας πόλης με τα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος (χώρου) και τις ανάγκες του ανθρώπου.

2.1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
• Η πόλη και τα χαρακτηριστικά της.
• Οι λειτουργίες της πόλης.
• Η οργάνωση της πόλης.
• Η εξέλιξη της πόλης στο χρόνο.
• Πληθυσμός.
• Απασχόληση.
• Πρωτογενής τομέας παραγωγής: γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία.
• Δευτερογενής τομέας παραγωγής: βιοτεχνία, βιομηχανία.
• Τριτογενής τομέας παραγωγής: μεταφορές, εμπόριο, τουρισμός, εκπαίδευση, τράπεζες, κ.λπ.
• Σχέση ανθρώπου και αστικού περιβάλλοντος.

2.2. ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
• Χρήση χαρτών και σχεδίων.
• Χρήση διαγραμμάτων και πινάκων.
• Παρατήρηση.
• Σύγκριση.
• Περιγραφή.
• Αξιολόγηση πληροφοριών.
• Έλεγχος υποθέσεων.
• Σύνθεση πληροφοριών.
• Συμμετοχή στη συζήτηση.
• Συμμετοχή στην εργασία της ομάδας.
• Συνεργασία με τα μέλη της ομάδας.

2.3. ΣΤΑΣΕΙΣ
• Συνειδητοποίηση της αμφίδρομης σχέσης του ανθρώπου με την πόλη και ενεργός συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων σε ό,τι αφορά την πόλη του.
• Θετική στάση ως προς τον τρόπο έρευνας και συλλογής στοιχείων για τη μελέτη ενός θέματος.
• Κοινωνικοποίηση μέσω της ομαδικής εργασίας.
 

  3. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Το εκπαιδευτικό υλικό της τρίτης θεματικής ενότητας περιλαμβάνει:
• Έντυπο με την ιστορία και τα ερωτήματα.

• Έναν πλήρη φάκελο με τα στοιχεία που συγκέντρωσαν οι ξένοι φοιτητές για καθεμία από τις τέσσερις ελληνικές πόλεις που μελέτησαν (Δράμα, Ιωάννινα, Βόλος, Λουτράκι, Καβάλα). Κάθε φάκελος περιέχει:

1. Πολιτικό χάρτη της Ελλάδας.
2. Πολιτικούς χάρτες των αντίστοιχων γεωγραφικών διαμερισμάτων που ανήκει η κάθε πόλη.
3. Ανάγλυφο χάρτη του αντίστοιχου νομού που ανήκει η κάθε πόλη, όπου προβάλλονται οι γεωγραφικοί παράγοντες που πιθανόν να καθόρισαν την ίδρυση της πόλης.
4. Γεωμορφολογικό χάρτη του αντίστοιχου νομού που ανήκει η πόλη.
5. Σειρά τεσσάρων τοπογραφικών σχεδίων που απεικονίζουν την πορεία της ανάπτυξης της πόλης μέσα στο χρόνο.
6. Στατιστικούς πίνακες και διαγράμματα που παρουσιάζουν την εξέλιξη του πληθυσμού και την απασχόληση από την αρχή του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα.
7. Φωτογραφίες και αεροφωτογραφίες που απεικονίζουν την εξέλιξη και ανάπτυξη της πόλης (Δράμας, Βόλου, Λουτρακίου, Ιωαννίνων, Καβάλας) όσον αφορά τη χρήση του χώρου, την εμπορική δραστηριότητα, τη βιομηχανία, τις καλλιέργειες, τις υπηρεσίες, τους χώρους αναψυχής.
8. Κείμενα που περιγράφουν τη φυσιογνωμία της κάθε πόλης.

4. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΒΗΜΑ

ΒΗΜΑ ΠΡΩΤΟ (10 λεπτά)
Τα παιδιά της τάξης χωρίζονται σε ομάδες 4-6 ατόμων, κάθε ομάδα μελετά μια μόνο πόλη. Δίνουμε οδηγίες για τη σύνθεση της ομάδας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένους κανόνες για τη συγκρότηση ομάδας
• Μπορείτε να κάνετε ομάδα με φίλους σας, αλλά υποχρεωτικά σε κάθε ομάδα πρέπει να υπάρχουν δύο παιδιά που το ένα να είναι κορίτσι που κάθεται στο τελευταίο θρανίο (ή στο πρώτο) και το δεύτερο αγόρι που κάθεται στο προτελευταίο (ή στο δεύτερο θρανίο).
• Η ομάδα να αποτελείται από παιδιά που το ένα κάθεται πίσω από το άλλο και υποχρεωτικά την ομάδα να υπάρχουν δύο αγόρια ή δύο κορίτσια.
• Στην ομάδα θα υπάρχουν υποχρεωτικά ένα αγόρι και ένα κορίτσι που είναι λιγότερο φίλοι σας, που δεν παίζετε καθόλου ή ελάχιστα στο διάλειμμα μαζί.
Οι παραπάνω κανόνες για τη δημιουργία των ομάδων εργασίας είναι ενδεικτικοί. Ο δάσκαλος, ανάλογα με τους μαθητές της τάξης του, μπορεί να επινοήσει κάποιους κανόνες, ώστε να εξασφαλίζεται κάποια ανομοιογένεια στη σύνθεση της ομάδας.

ΒΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ (15 λεπτά)
Ορίζεται ένα παιδί που θα είναι υπεύθυνο να δίνει το φάκελο στην ομάδα και μετά τη συνάντηση να τον τοποθετεί στη θέση του. Ο υπεύθυνος φέρνει το φάκελο της πόλης στην ομάδα, τον ανοίγει και διαβάζει την ιστορία από το έντυπο. Τα μέλη της ομάδας ακούνε την ιστορία και στη συνέχεια βλέπουν για δύο έως τρία λεπτά τα στοιχεία που περιέχει ο φάκελος, για να αποκτήσουν μια συνολική αντίληψη του υλικού.

ΒΗΜΑ ΤΡΙΤΟ (20 - 30 λεπτά)
Ο υπεύθυνος διαβάζει το πρώτο ερώτημα, το οποίο αναφέρεται στους λόγους που οδήγησαν τους ανθρώπους να ιδρύσουν τον πρώτο οικισμό στη συγκεκριμένη θέση.
Τα μέλη της ομάδας για να απαντήσουν στο πρώτο ερώτημα:
• Μελετούν το γεωμορφολογικό και τον ανάγλυφο χάρτη του νομού:
• για να εντοπίσουν τη θέση του πρώτου οικισμού της πόλης και
• για να βρουν οι μαθητές τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της πόλης.
Οι μαθητές από τη μελέτη των χαρτών θα διαπιστώσουν ότι:
• Η Δράμα είναι χτισμένη στους πρόποδες ενός βουνού, έχει μπροστά της μια εύφορη πεδιάδα η οποία διαρρέεται από πολλά ποτάμια μικρά και μεγαλύτερα.
• Ο Βόλος είναι μια παραθαλάσσια πόλη, χτισμένη στο μυχό (άκρη) του Παγασητικού κόλπου. Η πόλη είναι χτισμένη στους πρόποδες του Πηλίου.
• Τα Ιωάννινα είναι χτισμένα στην όχθη της λίμνης. Η γύρω περιοχή είναι ορεινή.
• Το Λουτράκι είναι μια πόλη χτισμένη στο μυχό του Κορινθιακού κόλπου, κοντά στον Ισθμό της Κορίνθου. Το Λουτράκι είναι χτισμένο στη στενή πεδινή λωρίδα που σχηματίζεται ανάμεσα στο βουνό (Γεράνεια όρη) και στις ακτές του Κορινθιακού κόλπου.
• Η Καβάλα είναι μια πόλη χτισμένη στον ομώνυμο κόλπο στους πρόποδες του βουνού και χαρακτηρίζεται από το ορεινό του εδάφους και την αμφιθεατρικότητά της.
Έπειτα συζητούν για τους λόγους που οδήγησαν τους ανθρώπους να εγκατασταθούν στη συγκεκριμένη περιοχή. Κατά τη συζήτηση στην ομάδα τα παιδιά μπορεί να διατυπώσουν διάφορες απόψεις, είναι όμως πολύ πιθανό να προκύψουν και κάποιες απορίες, όπως π.χ.:
• Γιατί η Δράμα χτίστηκε τελικά κοντά στους πρόποδες του Φαλακρού όρους και όχι στο κέντρο της πεδιάδας;
• Γιατί το Λουτράκι χτίστηκε στη συγκεκριμένη θέση, αφού το έδαφος δεν είναι εύφορο, ούτε η πόλη βρίσκεται στο κέντρο του νομού;
• Γιατί τα Ιωάννινα χτίστηκαν στη συγκεκριμένη θέση, αφού το έδαφος είναι ορεινό;
• Γιατί ο Βόλος χτίστηκε στη συγκεκριμένη θέση, αφού το έδαφος δεν είναι πεδινό;
• Γιατί η Καβάλα χτίστηκε στη συγκεκριμένη θέση αφού το έδαφος είναι ορεινό, άγονο και η πόλη είναι περίκλειστη από το βουνό;
Από τη μελέτη των μορφολογικών χαρτών τα παιδιά δεν μπορούν να βρουν απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, επειδή ο χάρτης παρουσιάζει μόνο τα γενικά χαρακτηριστικά της περιοχής και όχι συγκεκριμένες λεπτομέρειες. Γι' αυτό θα πρέπει να ανατρέξουν στο φάκελο με τις φωτογραφίες, οι οποίες συνοδεύονται από λεζάντες που δίνουν πρόσθετα στοιχεία για κάθε πόλη. Για παράδειγμα, θα μάθουν ότι ο εύφορος σήμερα κάμπος της Δράμας είχε έλη παλαιότερα σε ορισμένα σημεία.(βλ. φωτογραφικό υλικό Δράμας: ιστορικά στοιχεία και λεζάντα φωτογραφίας 1) Έτσι οι άνθρωποι ίδρυσαν την πόλη τους κοντά στους πρόποδες του βουνού που το έδαφος είναι στεγνό. Για την Καβάλα πάλι, ανατρέχοντας στο φωτογραφικό υλικό (φωτογραφίες και λεζάντες με αριθμό 1 και 33) θα βοηθηθούν να απαντήσουν στο συγκεκριμένο ερώτημα.
Ένα μέλος της ομάδας σημειώνει στην καρτέλα 1 τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι διάλεξαν τη συγκεκριμένη θέση για να χτίσουν την πόλη τους.
Η ομάδα, αφού καταλήξει, γράφει το συμπέρασμα της.

ΒΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ (60 λεπτά: 3 συναντήσεις των 20 λεπτών)
Το δεύτερο ερώτημα αναφέρεται στους λόγους που η πόλη συγκεντρώνει κατοίκους από την ευρύτερη περιοχή. Αλλά και στο πώς η πόλη αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου.
Τα μέλη της ομάδας μπορούν να συνεδριάσουν 3 φορές για 20 λεπτά τη φορά προκειμένου να επεξεργαστούν τα στοιχεία του φακέλου και να απαντήσουν στο δεύτερο ερώτημα.
Τα μέλη της ομάδας για να απαντήσουν:
1. Μελετούν τα τοπογραφικά σχέδια της πόλης για να διαπιστώσουν την εξάπλωση της πόλης στο χώρο σε διάφορες χρονικές περιόδους. Οι διαπιστώσεις τους επιβεβαιώνονται από το φωτογραφικό υλικό και από τους πίνακες και τα διαγράμματα που δείχνουν την εξέλιξη του πληθυσμού και τη διακύμανση της απασχόλησης κατά τομέα παραγωγής από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα. Μάλιστα, από τους πίνακες μπορούν να βρουν ποια ακριβώς χρονική περίοδο παρατηρείται η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού και να προβληματιστούν για τις αιτίες του φαινομένου.
Ενδεικτικά τα επιμέρους θέματα που μπορούν να μελετήσουν τα μέλη της ομάδας:
- Ο Βόλος/η Δράμα/το Λουτράκι/τα Ιωάννινα/η Καβάλα πότε παρουσίασαν τη μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού τους;
- Προς ποια κατεύθυνση μεγάλωσε η πόλη;
2. Ανατρέχουν στο έντυπο με το φωτογραφικό υλικό για να αναζητήσουν στοιχεία, προκειμένου να εξηγήσουν πού οφείλεται η ανάπτυξη της πόλης. Για παράδειγμα, το λιμάνι του Βόλου και επομένως το εμπόριο που γινόταν εκεί (φωτογραφικό υλικό Βόλου, λεζάντες φωτογραφιών 1, 4, 5, 6, 7 και 8) είναι ένας από τους παράγοντες στους οποίους οφείλεται η ανάπτυξη της πόλης. Ένας άλλος παράγοντας είναι η ίδρυση και λειτουργία εργοστασίων (φωτογραφικό υλικό Βόλου, σελίδες 8-13). Από τις αρχές του 20ου αιώνα, λοιπόν, παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού του Βόλου, επειδή εκεί έβρισκαν δουλειά πολλοί από τους κατοίκους των γύρω περιοχών. Η μεγαλύτερη αύξηση όμως παρατηρείται κατά το 1922, έτος της Μικρασιατικής Καταστροφής, οπότε η πόλη δέχεται πολλούς πρόσφυγες. Επίσης, το καλό δίκτυο μεταφορών, θαλάσσιο και σιδηροδρομικό, διευκόλυνε την ανάπτυξη της πόλης.
Τα παιδιά μπορούν να βρουν ανάλογα στοιχεία και για τη Δράμα (πόλη κοντά σε μια εύφορη πεδιάδα), τα Ιωάννινα (εμπορικό και διοικητικό κέντρο), το Λουτράκι (ιαματικές πηγές/ τουρισμός).
Για την πόλη ενδιαφέροντος, την Καβάλα, πολλές φωτογραφίες μαρτυρούν πως αποφασιστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη της πόλης υπήρξε η επεξεργασία και το εμπόριο καπνού (φωτογραφικό υλικό Καβάλας, λεζάντες φωτογραφιών 6, 12, 13, 14-26). Όπως συνέβη και στο Βόλο, μετά το 1922 λόγω των προσφύγων είχαμε μια εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού της πόλης που πυροδότησε με τη σειρά της την περαιτέρω ανάπτυξη της καπνεργασίας.
Ειδικότερα, η ομάδα των παιδιών:
• Θα μελετήσει τον πίνακα που παρουσιάζει την απασχόληση των κατοίκων κάθε πόλης, θα κάνει συγκρίσεις για να διαπιστώσει πότε ο αριθμός των εργαζομένων ήταν μεγαλύτερος και θα επισημάνει την κατάσταση που επικρατεί σήμερα.
• Θα καταγράψει πού εργάζονταν οι άνθρωποι παλιότερα και πού σήμερα. Θα παρατηρήσει τις εικόνες για να βρει ομοιότητες και διαφορές στις συνθήκες εργασίας και στα μηχανήματα.
• Θα περιγράψει το δίκτυο συγκοινωνιών και μεταφορών της πόλης παλιότερα και σήμερα, δηλαδή με ποια μέσα γίνονταν οι μεταφορές και οι συγκοινωνίες και ποια είναι η εξέλιξη τους σήμερα.
Στους πίνακες πληθυσμού και απασχόλησης υπάρχουν σημειώσεις των φοιτητών για κάποια πράγματα που τους έκαναν εντύπωση ή που τους δημιούργησαν απορίες ή που θα ήθελαν να τα συνδέσουν με γεγονότα για να τεκμηριώσουν τις απαντήσεις τους. Για παράδειγμα, σε μία από τις σημειώσεις στο Λουτράκι η Τζην αναρωτιέται πού να οφείλεται η αύξηση του πληθυσμού κατά τη δεκαετία του '80 - '90. Τα παιδιά θα βρουν την απάντηση στη λεζάντα της φωτογραφίας 3 στο φωτογραφικό υλικό του Λουτρακίου. Με τις σημειώσεις δίνεται η ευκαιρία στα μέλη της ομάδας να κάνουν ταξινομήσεις ή να ψάξουν στις φωτογραφίες ή να ξαναδιαβάσουν το κείμενο που περιγράφει τη φυσιογνωμία της πόλης προκειμένου να βρουν τις αναφορές σε γεγονότα ή άλλες πληροφορίες που θα τα βοηθήσουν στην τεκμηρίωση των απαντήσεων τους.
3. Οι φωτογραφίες δίνουν πληροφορίες στα παιδιά και για τις αλλαγές που έγιναν στην πόλη με το πέρασμα του χρόνου (δρόμοι, σπίτια, γειτονιές). Επίσης, το κείμενο με την περιγραφή της φυσιογνωμίας της πόλης δίνει στοιχεία για το πώς είναι η πόλη σήμερα και για τη ζωή των κατοίκων της. Π.χ. στο Βόλο, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι δρόμοι έγιναν φαρδύτεροι για να εξυπηρετείται η κίνηση των οχημάτων (φωτογραφικό υλικό Βόλου, σελίδες 17 -20), στη Δράμα ένα ρέμα μετατράπηκε σήμερα σε δρόμο (φωτογραφικό υλικό Δράμας, φωτογραφίες 15 και 16), ενώ σε άλλες περιπτώσεις κάποιοι στενοί δρόμοι έγιναν πεζόδρομοι σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί κάπως η παλιά πόλη (Δράμα, φωτογραφία 31). Τα παιδιά με τη βοήθεια των φωτογραφιών εντοπίζουν τις αλλαγές, περιγράφουν τα σπίτια, τους δρόμους, τις συνοικίες άλλοτε και σήμερα, κάνουν συγκρίσεις και συζητούν για τις επιδράσεις στη ζωή των κατοίκων. Επίσης, θα διαπιστώσουν ότι κάποια κτίρια ανακαινίζονται και σήμερα έχουν διαφορετικές χρήσεις από τις αρχικές. Για παράδειγμα στο Βόλο υπάρχουν μέσα στην πόλη κτίρια που άλλοτε ήταν εργοστάσια ή αποθήκες. Σήμερα μερικά από τα κτίρια αυτά έχουν ανακαινιστεί και στεγάζουν διάφορες υπηρεσίες ή πολιτιστικά κέντρα (Βόλος, φωτογραφία 10). Άλλα πάλι ανακαινίζονται αυτήν την περίοδο (φωτογραφία 9) και άλλα διατηρούνται σε κάπως καλή κατάσταση, παραμένουν όμως άδεια (φωτογραφία 11). Στο Λουτράκι αυτό συμβαίνει με ορισμένα ξενοδοχεία. Κτίρια δηλαδή που άλλοτε φιλοξενούσαν τους επισκέπτες της πόλης, σήμερα ανακαινίζονται για στεγάσουν κάποιες υπηρεσίες (φωτογραφικό υλικό Λουτρακίου, σελίδα 10).
Και στην Καβάλα επίσης μέσα στην πόλη υπάρχουν παλιές καπναποθήκες που από αυτές μερικές ανακαινισμένες έχουν μετατραπεί άλλες σε μπαρ και άλλες σε εμπορικά κέντρα (Καβάλα, φωτογραφίες 12-16). Οι περισσότερες όμως, κατεδαφίστηκαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄70, δίνοντας τη θέση τους σε θηριώδεις πολυκατοικίες και καταστρέφοντας τη μνήμη της πόλης. Η Καβάλα ακολούθησε κι αυτή τον κανόνα...
Τα μέλη της ομάδας συμπληρώνουν στην καρτέλα τους λόγους για τους οποίους αναπτύχθηκε η πόλη που μελετούν και γράφουν την απάντηση για το δεύτερο ερώτημα.

ΒΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟ (30 λεπτά: 2 συναντήσεις των 15 λεπτών)
Το τρίτο ερώτημα αναφέρεται στην οργάνωση και λειτουργία της πόλης.
Τα παιδιά, με τη βοήθεια των φωτογραφιών αλλά και όλων των άλλων στοιχείων, θα συζητήσουν για τις υπηρεσίες που υπάρχουν στην πόλη, για το εμπορικό της κέντρο, για την παλιά πόλη, αν υπάρχει, και τη σχέση της με τη σύγχρονη πόλη, τους χώρους αναψυχής κ.λπ. Θα πρέπει να τονιστεί ότι σε κάποιες περιπτώσεις το εμπορικό κέντρο σήμερα δεν ταυτίζεται με το εμπορικό κέντρο άλλοτε, δηλαδή με το πέρασμα του χρόνου και με τις αλλαγές που έχουν συμβεί αλλάζει ο χώρος μέσα στην πόλη που διαδραματίζονται οι δραστηριότητες των ανθρώπων. Π.χ. άλλοτε στο Βόλο τα εργοστάσια βρίσκονταν μέσα στην πόλη. Καθώς όμως η πόλη μεγάλωνε, τα εργοστάσια άρχισαν να απομακρύνονται από την πόλη και να χτίζονται στις παρυφές της. Σήμερα, τα εργοστάσια είναι συγκεντρωμένα έξω από την πόλη, στη βιομηχανική περιοχή (βλ. φωτογραφικό υλικό Βόλου, σελίδες 8-11). Στην πόλη ενδιαφέροντος, την Καβάλα, οι ρυπογόνες βιομηχανικές μονάδες βρίσκονται στα ανατολικά της, υποβαθμίζοντας περιβαλλοντικά τη γύρω περιοχή (βλ. φωτογραφικό υλικό Καβάλας φωτογραφίες 27-31).
Τέλος, θα αναφέρουν τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι των πόλεων εξαιτίας της συγκέντρωσης πολλών ανθρώπων, της κακής ρυμοτομίας και της άναρχης δόμησης ή εξαιτίας του κλεισίματος εργοστασίων.
Η ομάδα, αφού καταλήξει σε συμπεράσματα, γράφει την απάντηση για το τρίτο ερώτημα.

ΒΗΜΑ ΕΚΤΟ (20 λεπτά)
Κάθε ομάδα ανακοινώνει στην τάξη τις απαντήσεις για κάθε πόλη. Τα μέλη των άλλων ομάδων συμπληρώνουν για όλες τις πόλεις την καρτέλα για τους λόγους που οδήγησαν τους ανθρώπους να εγκατασταθούν στη συγκεκριμένη θέση και τους λόγους για τους οποίους αναπτύχθηκε η πόλη.
Ως εφαρμογή των όσων αποκόμισαν τα παιδιά από τη μελέτη του φακέλου της πόλης μπορούν να ετοιμάσουν ένα φάκελο με παρόμοια στοιχεία για τη δίκη τους πόλη για να απαντήσουν στα τρία ερωτήματα. Θα πρέπει δηλαδή να απαντήσουν γιατί η πόλη τους βρίσκεται στη συγκεκριμένη θέση, ποια ήταν η αύξηση του πληθυσμού με το πέρασμα των χρόνων, ποιες αλλαγές έγιναν, πώς οργανώνεται και πώς λειτουργεί σήμερα και ποιες οι επιδράσεις στη ζωή των κατοίκων της. Τα παιδιά θα χωριστούν σε ομάδες προκειμένου να αναζητήσουν το κατάλληλο υλικό ξεκαθαρίζοντας προηγουμένως το σκοπό για τον οποίο το συγκεντρώνουν. Επομένως, θα ήταν καλό πριν από την έρευνα να συζητήσουν και να καταγράψουν το υλικό που θα χρειαστούν, καθώς και τις υπηρεσίες ή τα πρόσωπα στα οποία θα απευθυνθούν. Έτσι, εκτός από το βασικό σκοπό αυτής της μελέτης, που είναι η εφαρμογή όσων έμαθαν τα παιδιά κατά την επεξεργασία του φακέλου κάθε πόλης, εξοικειώνονται και με μεθόδους έρευνας και τρόπους εργασίας που ευνοούν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
Σε όλες τις φάσεις της εργασίας ο ρόλος του δασκάλου είναι καθοριστικός. Κατευθύνει την ομάδα και δίνει διευκρινίσεις, όπου χρειάζεται. Ιδιαίτερα όταν οι μαθητές θα δραστηριοποιηθούν για να ετοιμάσουν το φάκελο της δικής τους πόλης, θα πρέπει ο δάσκαλος να τους κατευθύνει κατάλληλα, ώστε να απευθυνθούν στις κατάλληλες υπηρεσίες ή στα κατάλληλα πρόσωπα (γονείς, γνωστοί της οικογένειας κ.λπ.) για το υλικό που θα συγκεντρώσουν (πληροφορίες, χάρτες, τοπογραφικά σχέδια, παλιές φωτογραφίες, επισκέψεις στο κέντρο της πόλης για παρατηρήσεις και λήψη φωτογραφιών για τη χρήση του χώρου, καταγραφή υπηρεσιών, καταστημάτων, ασχολιών των κατοίκων, συγκοινωνιακό δίκτυο και δίκτυο μεταφορών κ.λπ.).
Ειδικά για τούτη την τελευταία δραστηριότητα, θα βρείτε πρόσθετες οδηγίες στις προτάσεις του εργαστηρίου οπτικοακουστικής έκφρασης, που περιέχονται στο βιβλίο με τις πρόσθετες δραστηριότητες των εργαστηρίων τέχνης.
Η επεξεργασία δεδομένων προκειμένου να απαντηθούν ερωτήματα και να εξαχθούν συμπεράσματα, δηλαδή η παραγωγή γνώσης, είναι συνήθης ερευνητική διαδικασία στον πανεπιστημιακό χώρο όπου ο ερευνητής, εκ των προτέρων, γνωρίζει τους περιορισμούς και τις μεθοδολογικές συνιστώσες του εγχειρήματος. Γνωρίζει δηλαδή πως κάποια στοιχεία μπορεί να επιβεβαιώνουν ή να καταρρίπτουν μια υπόθεση εργασίας, γνωρίζει πώς να αναζητά τα στοιχεία αυτά και πώς να τα αξιολογεί ώστε να καταλήγει σε, κατά το δυνατόν, έγκυρα και αξιόπιστα συμπεράσματα.
Στη δευτεροβάθμια όμως (και πολύ περισσότερο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση) η συνήθης πρακτική είναι η απλουστευμένη διατύπωση των ήδη κατακτημένων συμπερασμάτων, δηλαδή της υπάρχουσας γνώσης, σε μορφή μάλιστα που να διευκολύνει την συστηματικότερη εκμάθηση της. Στις βαθμίδες αυτές, οι μαθητές καλούνται να "μάθουν" τη γνώση ενώ η "παραγωγή" γνώσης και οι συνακόλουθες διαδικασίες θεωρούνται, λόγω των νοητικών δυσκολιών που συνεπάγονται, δραστηριότητες των ερευνητών στα τριτοβάθμια ιδρύματα.
Η ανάγκη όμως να γνωρίζουν τα παιδιά τα εργαλεία παραγωγής της επιστημονικής γνώσης και τους μεθοδολογικούς τους περιορισμούς, οδήγησε τους σύγχρονους παιδαγωγούς στην προσπάθεια να εισαγάγουν τα παιδιά στο χώρο της "προσομοιωμένης παραγωγής γνώσης". Εδώ το ζητούμενο δεν είναι ακριβώς η παραγωγή πρωτότυπης γνώσης αλλά η εξοικείωση των παιδιών με τους μηχανισμούς παραγωγής γνώσης ώστε να οικοδομήσουν μια λιγότερο εξιδανικευμένη εικόνα των επιστημών. Δηλαδή θα πρέπει αφενός να μάθουν να διάκεινται θετικά στην ανατροπή της υπάρχουσας επιστημονικής γνώσης, αφετέρου να τολμούν να διατυπώνουν νέα ερωτήματα και νέες υποθέσεις διαρκώς αμφισβητώντας την ισχύ αυτής της υπάρχουσας γνώσης. Μια τόσο μεγαλεπήβολη βέβαια αλλαγή στάσης απέναντι στις επιστήμες δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ούτε με κηρύγματα ούτε με σύνθετες διαδικασίες που τα παιδιά αδυνατούν να παρακολουθήσουν. Θα επιδιωχθεί με πολύ μικρά βήματα όπως είναι η από πολύ νωρίς προσπάθεια να γνωρίσουν τα παιδιά απλουστευμένα μοντέλα παραγωγής γνώσης. Θα επεξεργαστούν προεπιλεγμένα στοιχεία ώστε να συνειδητοποιήσουν το μηχανισμό στήριξης μιας υπόθεσης εργασίας (δηλαδή ενός αρχικά αβέβαιου συμπεράσματος) με στοιχεία που προέρχονται από στατιστικούς πίνακες, απογραφές κ.λπ. Πώς θα επιβεβαιώσουμε την ξαφνική εγκατάσταση προσφύγων σε μια πόλη μελετώντας τους πίνακες απογραφής του πληθυσμού της; Πώς προκύπτει η επίδραση του οδικού δικτύου στην ανάπτυξη μιας πόλης;
Φυσικά τα συμπεράσματα είναι καθοδηγούμενα. Τα στοιχεία των πινάκων επιλέγονται έτσι ώστε να είναι μεν αληθινά και έγκυρα αλλά να μην περιέχουν μεθοδολογικά απρόοπτα και δυσκολίες ερμηνείας που ξεπερνούν τις δυνατότητες των μαθητών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

TA ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΛΙΝΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
 

Καταγράφουμε το χώρο μας
Καταγράφουμε τις δραστηριότητές μας μέσα στο χώρο

(Προτάσεις εργαστηρίου οπτικοακουστικής έκφρασης για την ενότητα "Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα", βιβλίο οδηγιών σελ. 57 & 58)

Προκειμένου να ετοιμάσουν τα παιδιά "φάκελο στοιχείων" για τη δική τους πόλη θα πρέπει, πέρα από το πληροφοριακό υλικό, να αναζητήσουν παλιές και νεότερες φωτογραφίες που να παρουσιάζουν διάφορες όψεις της πόλης ("Γενικά κάδρα" ολόκληρης της πόλης από πολύ μακριά, "Γενικά κάδρα" τοποθεσιών, δρόμων, πλατειών κ.λπ.) όπου να απεικονίζονται θέματα όπως οι εμπορικές συναλλαγές στη συγκεκριμένη πόλη, τα συγκοινωνιακά μέσα της πόλης, η ζωή στους δρόμους και η αρχιτεκτονική διαφόρων σημαντικών αλλά και λιγότερο σημαντικών κτιρίων της συγκεκριμένης πόλης. Φυσικά, ένα μέρος από τις φωτογραφίες αυτού του φακέλου που θα δείχνουν τη πόλη και τους κατοίκους της όπως είναι σήμερα, μπορούν να τραβηχτούν από τα ίδια τα παιδιά με τη φωτογραφική μηχανή του σχολείου.
Μη ξεχνάτε ότι για το κάθε θέμα (π.χ. για ένα εμπορικό δρόμο) θα πρέπει να υπάρχει ένα "πολύ Γενικό κάδρο" (που να δείχνει ολόκληρο το χώρο και τη διάταξη του) και ένα "λιγότερο Γενικό κάδρο" (που να δείχνει το πιο ενδιαφέρον σημείο του χώρου). Ακόμη είναι καλό να τραβηχτούν και "Μεσαία κάδρα" (που θα δείχνουν τη δραστηριότητα των ανθρώπινων ομάδων από κοντά) και μερικά "Κοντινά κάδρα" (που εστιάζουν την προσοχή μας σε σημαντικές λεπτομέρειες κτιρίων ή δραστηριοτήτων).
Αν έχετε την τύχη να βρείτε παλιές, ασπρόμαυρες φωτογραφίες σημείων της πόλης σας, αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουν τα παιδιά να τραβήξουν σημερινές φωτογραφίες από τα ίδια σχεδόν σημεία που έχουν τραβηχτεί και οι παλιές, ώστε να παρατηρήσουν τις διαφορές.
Όλες αυτές οι φωτογραφίες, όταν εμφανίζονται καλό είναι να τυπώνονται σε διάσταση 10x15 εκ. ώστε να είναι εύχρηστες και τα στοιχεία τους ευδιάκριτα.
Οι "φάκελοι" των πόλεων, ας τονιστεί, δεν αποτελούν τουριστικά λευκώματα των αντίστοιχων πόλεων. Δε θα πρέπει δηλαδή να γεμίσουν με φωτογραφίες και φυλλάδια που έχουν στόχο να προσελκύσουν επισκέπτες και να αναδείξουν "τις ομορφιές" της κάθε πόλης. Εκείνο που ενδιαφέρει το μελετητή είναι να μαζέψει αντιπροσωπευτικό υλικό που να συμβάλλει στην αναζήτηση απαντήσεων και τη διεξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τα ερωτήματα που δίνονται στην αρχή της ενότητας:
Σε τι οφείλει η πόλη την ανάπτυξη της; Με ποια στοιχεία διαπιστώνουμε την (θετική ή αρνητική) ανάπτυξη της στα τελευταία 100 χρόνια; Πώς κατανέμονται σήμερα οι διάφορες λειτουργίες της πόλης; Πού είναι το εμπορικό της κέντρο; Πού οι διοικητικές υπηρεσίες; Πού οι χώροι ψυχαγωγίας, περιπάτου κ.λπ.; Πού είναι συγκεντρωμένη η βιομηχανική της δραστηριότητα; Με ποια συγκοινωνιακά μέσα εξυπηρετείται η πόλη; Πώς είναι η ρυμοτομία της;
Έτσι τα παιδιά, θα πρέπει να έχουν κάποιο λόγο κάθε φορά που θα επιλέγουν μια φωτογραφία (από κάποιο έντυπο ή από αυτές που με δική τους πρωτοβουλία θα τραβήξουν) για να την συμπεριλάβουν στο "φάκελο" της πόλης. Αυτόν το λόγο θα μπορούν να τον τονίσουν και με την κατάλληλη λεζάντα που θα συνοδεύει την κάθε φωτογραφία.
Σπουδαίο συμπλήρωμα για το "φάκελο" της δικής σας πόλης θα ήταν και μια κασέτα ήχου με συνεντεύξεις τυχαίων κατοίκων από διάφορα σημεία της πόλης σας. Όμως για να μπορέσουν οι απαντήσεις αυτές να μελετηθούν για την εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων, θα πρέπει να αναφέρονται στα ίδια πάντοτε ερωτήματα:
(στην αρχή της συνέντευξης, κάθε ένας που θα απαντά, θα πρέπει να λέει το μικρό του όνομα και τη περιοχή που ζει στην πόλη)
α. Πόσα χρόνια ζείτε στη πόλη αυτή;
β. Τι είναι εκείνο που σας "κρατάει" στην πόλη αυτή; Δώστε μας τρεις τουλάχιστον σημαντικούς παράγοντες που σας "δένουν" με αυτήν την πόλη.
γ. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα τρία πιο δυσάρεστα στοιχεία της πόλης μας που εύχεστε να αλλάξουν σύντομα;
δ. Αν είχατε τη δυνατότητα να επιλέξετε τον τόπο διαμονής σας διατηρώντας τη δουλειά σας και τις συνήθειές σας, θα επιλέγατε να ζήσετε σε μιαν άλλη πόλη; Ποια και γιατί; Σε μιαν άλλη περιοχή της πόλης μας; Σε ποια και γιατί;
Χρησιμοποιώντας το δημοσιογραφικό κασετόφωνο του σχολείου, με φρέσκιες αλκαλικές μπαταρίες, τα παιδιά μπορούν να χωριστούν σε μικρές ομάδες και κάθε ομάδα να απευθύνει ΟΛΑ τα ερωτήματα σε τρία διαφορετικά άτομα (όχι συγγενείς και φίλους). Κάθε ομάδα θα πρέπει να δουλέψει σε διαφορετική ημέρα και, όσο γίνεται, σε διαφορετικά σημεία της πόλης.
Πριν βγουν στο δρόμο, τα παιδιά κάθε ομάδας θα πρέπει να εξασκηθούν κάνοντας ερωτήσεις στο δάσκαλο ή σε άλλα παιδιά. Μια καλή εισαγωγή προς ένα άγνωστο θα ήταν:
Είμαστε μαθητές της ... τάξης του ... Δημοτικού Σχολείου... Κάνουμε μια έρευνα για το μάθημα της Γεωγραφίας και θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε μερικές ερωτήσεις για τη γνώμη που έχετε για την πόλη μας. Θέλετε να μας διαθέσετε λίγα λεπτά;
(εφόσον δεχτεί):
Πώς είναι το μικρό σας όνομα και σε ποια περιοχή μένετε;
(ακολουθεί η πρώτη ερώτηση και αφού απαντηθεί, η δεύτερη κ.ο.κ. μέχρι να απαντηθούν ΟΛΕΣ οι ερωτήσεις).
Όποιος ρωτάει (ένας κάθε φορά) θα πρέπει να μη μιλάει ταυτόχρονα με αυτόν που απαντά, να μην τον διακόπτει και να έχει υπομονή μέχρι ο ερωτώμενος να ολοκληρώσει την απάντηση του.
Αν σε κάποια ερώτηση κάποιος δε θελήσει να απαντήσει, τα παιδιά θα πρέπει να είναι ευγενικά και να προχωρήσουν στην επόμενη ερώτηση. Στο τέλος θα πρέπει πάντοτε να ευχαριστούν τον συνομιλητή τους για το χρόνο που τους διέθεσε.
Αν τελικά συγκεντρωθούν απαντήσεις 9-12 διαφορετικών κατοίκων, ένα πιο δύσκολο "βήμα" για την τάξη, θα είναι να οργανωθούν οι απαντήσεις αυτές κατά τάσεις. Για παράδειγμα:
Πόσες απαντήσεις αναφέρονται σε συγκοινωνιακά προβλήματα;
Πόσες απαντήσεις υπαινίσσονται οικιστικά προβλήματα; Πόσες σε οικολογικά προβλήματα;
Πόσες απαντήσεις αναφέρονται σε προβλήματα εργασίας, απασχόλησης, ανεργίας κ.λπ.;

Καλή δουλειά!

Μ. Θεοδωρίδης - Σκηνοθέτης, Παιδαγωγός